Rok 2024. Sztuczna inteligencja (ang. artificial intelligence – AI) rozwija się w zawrotnym tempie, zmieniając sposób, w jaki pracujemy, komunikujemy się i uczymy. Jednym z najbardziej rewolucyjnych narzędzi ostatnich lat jest Chat GPT — generatywny chatbot, który tworzy teksty, odpowiada na pytania, tłumaczy, a nawet rozwiązuje skomplikowane obliczenia. Coraz częściej spotykamy się z zastosowaniem sztucznej inteligencji w edukacji, a uczniowie i studenci chętnie korzystają z jej możliwości, szukając wsparcia w zadaniach domowych, projektach czy podczas sprawdzianów.
Jednak wraz z rosnącą popularnością takich narzędzi pojawiają się także wątpliwości. Czy dostęp do natychmiastowych odpowiedzi i rozwiązań wspiera proces nauki, czy raczej sprawia, że młodzież przestaje samodzielnie myśleć? Czy sztuczna inteligencja jest drogą do skuteczniejszej edukacji, czy może staje się narzędziem, które prowadzi do rozleniwienia i ograniczenia rozwoju intelektualnego? W tym artykule przyjrzymy się, jak Chat GPT i inne technologie oparte na generatywnej AI wpływają na edukację.
Chat GPT odpowiedzią na każde pytanie.
W ostatnich latach popularność sztucznej inteligencji gwałtownie wzrosła, zwłaszcza wśród młodszych użytkowników. Chat GPT, DALL-E (generowanie obrazu na podstawie opisu tekstowego) czy inne modele AI stały się codziennym narzędziem, po które sięgają uczniowie i studenci, gdy napotykają trudności w nauce. Wystarczy wpisać pytanie w okno czatu, a odpowiedź pojawia się niemal natychmiast, często wyczerpująca i precyzyjna. Czy nie o tym właśnie marzyliśmy? Nauczyciel dostępny 24 godziny na dobę, bez przerwy na kawę czy wakacje, gotowy wyjaśniać pojęcia, tłumaczyć zadania, a nawet pisać wypracowania. Jednak czy rzeczywiście jest to takie proste?
Z jednej strony, narzędzia takie jak Chat GPT oferują nieocenioną pomoc. Kiedy uczeń nie rozumie, czym jest równanie kwadratowe, może poprosić AI o szczegółowe wyjaśnienie. Gdy ktoś ma problem z analizą wiersza, AI może przedstawić interpretację. Jeśli znowu napisanie krótkiej wypowiedzi argumentacyjnej stanowi dla kogoś problem, z pomocą przychodzi – no kto? – sztuczna inteligencja.
Jednak warto zadać sobie pytanie: czy taka pomoc rzeczywiście wspiera naukę, czy może raczej ogranicza proces samodzielnego myślenia? Nauczyciel czy wykładowca nie tylko przekazuje wiedzę, ale także zadaje pytania, pobudza do refleksji, dostosowuje swoje podejście do ucznia i potrafi wyczuć, kiedy grupa nie rozumie danego tematu. Chat GPT, choć z pozoru inteligentny, nie potrafi odczytać emocji ani zauważyć frustracji ucznia. Nie zapyta: „Czy wszystko jest jasne?” ani nie powie: „Spróbuj jeszcze raz samodzielnie”. Zamiast poświęcać czas na rozwiązywanie problemów, uczniowie mogą łatwo polegać na gotowych odpowiedziach, które zresztą nie zawsze są zgodne z prawdą.
W obliczu rosnącego nadużycia AI, które umożliwia szybkie generowanie zarówno krótkich tekstów, jak i obszernych rozważań, niektóre uczelnie zaczęły rezygnować z tradycyjnych prac dyplomowych na rzecz projektów dyplomowych. W ramach takich projektów studenci muszą wykazać się aktywnym zaangażowaniem, prezentując swoje umiejętności w bardziej interaktywny sposób. Tego typu projekty często stanowią formę obrony licencjatu czy magisterki, gdzie studenci nie tylko prezentują swoją wiedzę, ale także proces twórczy, który towarzyszył tworzeniu projektu.
Droga na skróty – jak AI może prowadzić do rozleniwienia naszych umysłów?
Choć generatywna sztuczna inteligencja oferuje uczniom ogromne korzyści, to jej nadmierne wykorzystywanie wiąże się z poważnymi zagrożeniami. Zbyt częste poleganie na AI, zwłaszcza w kontekście rozwiązywania zadań czy pisania prac, może prowadzić do utraty umiejętności samodzielnego myślenia i rozwiązywania problemów.
Jednym z największych zagrożeń jest uzależnienie uczniów od technologii, którzy traktują ją jako wyrocznię i główne źródło wiedzy. Zamiast zastanawiać się nad problemem i szukać odpowiedzi w literaturze, internecie czy własnych notatkach, wprowadzają pytania do chatbotu, licząc na szybkie odpowiedzi. Takie podejście, choć bardzo wygodne, może być zgubne. Jeżeli uczeń uzna otrzymane wyniki za ostateczne i nie będzie kwestionował ich poprawności, prędzej czy później przekona się, że pozornie łatwe rozwiązanie często przynosi więcej problemów niż korzyści.
W dłuższej perspektywie nadmierne korzystanie z AI może prowadzić do osłabienia zdolności samodzielnej analizy i przetwarzania informacji, co w konsekwencji wpływa na przygotowanie uczniów i studentów do realnych wyzwań zawodowych. Praca w wielu branżach wymaga nie tylko wiedzy, ale także umiejętności krytycznego myślenia, analizowania danych czy rozwiązywania problemów w niestandardowy sposób. W przypadku, gdy uczniowie polegają głównie na odpowiedziach Chatu GPT, mogą nie wykształcić tych niezbędnych zdolności. W skrajnych przypadkach, nadużywanie AI w edukacji może także prowadzić do utrwalania błędnych wzorców uczenia się, gdzie uczniowie, zamiast zgłębiać temat i angażować się w długotrwały proces nauki, wybierają szybkie i łatwe rozwiązania, co obniża jakość edukacji i stawia pytanie o jej prawdziwą wartość.
Cudowne moce sztucznej inteligencji – czy Chat GPT wspiera ludzką kreatywność?
Jak już wiemy, sztuczna inteligencja, w tym narzędzia takie jak Chat GPT, oferują ogromne możliwości w obszarze kreatywnym. Uczniowie mogą z ich pomocą generować pomysły na eseje i inne projekty, co może ułatwić im rozpoczęcie pracy i pokonać blokady twórcze. Jednak pojawia się pytanie, czy AI rzeczywiście wspiera kreatywność, czy raczej ogranicza ją, dostarczając gotowe rozwiązania. Choć Chat GPT potrafi generować ciekawe pomysły, ma swoje ograniczenia – nie jest w stanie tworzyć zupełnie oryginalnych treści. Nie wymyśli czegoś, co wykracza poza dane, na których został wytrenowany.
Przy odpowiednim wykorzystaniu AI może stanowić jednak narzędzie inspiracji, zamiast zastępować cały proces twórczy. Chat GPT może dostarczyć punktu wyjścia do dalszego rozwoju pomysłu, ale to od użytkownika zależy, jak poprowadzi bot, by wygenerował coś oryginalnego. Warto pamiętać, że AI nie ma emocji ani osobistych doświadczeń, a przecież to one są fundamentem prawdziwej kreatywności. Ludzki wkład w proces twórczy jak dotąd pozostaje niezastąpiony – sztuczna inteligencja może być jedynie narzędziem, wsparciem, a nie głównym źródłem twórczości. W praktyce to jak AI wpływa na rozwój kreatywności, zależy od naszego krytycznego myślenia i świadomego korzystania z technologii. AI może poszerzać możliwości, ale tylko wtedy, gdy używamy jej jako pomocnika, a nie zastępcy naszego własnego myślenia.
Problemy etyczne – czy korzystanie ze sztucznej inteligencji jest uczciwe?
Z korzystaniem z narzędzi typu Chat GPT wiąże się pewien być może nieoczywisty problem – czy to, co wygeneruje dla mnie chatbot, nie będzie plagiatem i czy przypisywanie sobie autorstwa treści wygenerowanych przez sztuczną inteligencję jest uczciwe? Chociaż AI może stanowić cenne wsparcie w nauce, gdy jest wykorzystywana do poszukiwania inspiracji czy rozwiązywania trudnych problemów, łatwy dostęp do gotowych rozwiązań wiąże się z ryzykiem nadużyć.
Problem polega na tym, że wielu uczniów traktuje odpowiedzi AI jako swoje własne, nie zdając sobie sprawy, że takie działanie może być kwalifikowane jako plagiat. Pod względem prawnym, treści generowane przez AI zazwyczaj nie posiadają ochrony praw autorskich, ponieważ nie są wynikiem pracy człowieka. Jednak przypisywanie sobie autorstwa takich treści może zostać uznane za po prostu nieuczciwe. Uczniowie i studenci, polegając wyłącznie na odpowiedziach chatbotu, rezygnują z aktywnego uczenia się i rozwijania własnych umiejętności. Zamiast traktować AI jako wsparcie, które pomaga zrozumieć temat, niektórzy używają jej jako łatwej drogi na skróty. W efekcie stają się nieuczciwi wobec samych siebie, zaniedbując rozwój intelektualny i ograniczając swoje możliwości.
Aby przeciwdziałać tym zjawiskom, nauczyciele i uczelnie zaczynają podejmować kroki w celu weryfikowania prac i identyfikowania użycia AI. Niektóre szkoły czy uczelnie wprowadziły programy antyplagiatowe, które mogą wykrywać prace wygenerowane przez algorytmy. Dodatkowo nauczyciele zaczynają uświadamiać uczniów, jak etycznie korzystać z AI, tłumacząc, w jakich sytuacjach technologia może być pomocna, a w jakich lepiej jej unikać.
W takim razie jak odpowiedzialnie korzystać z AI podczas nauki?
Sztuczna inteligencja, gdy jest wykorzystywana w sposób odpowiedzialny, może stanowić potężne narzędzie edukacyjne, które wspiera zarówno uczniów, jak i nauczycieli. Kluczem do sukcesu jest świadome podejście do technologii, które pozwala na wykorzystanie ich potencjału, jednocześnie unikając pułapek związanych z nadmiernym poleganiem na gotowych rozwiązaniach.
Dla uczniów odpowiedzialne korzystanie z AI oznacza używanie jej jako wsparcia w nauce, a nie jako zamiennika własnego myślenia. Narzędzia takie jak Chat GPT mogą pomóc w poszukiwaniach inspiracji, formułowaniu pomysłów czy rozwiązywaniu trudnych zagadnień, ale kluczowe jest, by uczniowie aktywnie angażowali się w proces nauki. Zamiast kopiować odpowiedzi generowane przez AI, warto je traktować jako punkt wyjścia do dalszego zgłębiania tematu. To uczniowie powinni rozważyć, przemyśleć i rozwinąć pomysły, a nie polegać wyłącznie na gotowych rozwiązaniach.
Ważne jest również, by nauczyciele pełnili funkcję przewodników w rozsądnym włączaniu AI w proces nauczania. Powinni oni nie tylko zachęcać do korzystania z nowych technologii, ale także nauczać, jak mądrze z nich korzystać. Nauczyciele mogą promować rozwiązywanie problemów, kreatywność i samodzielne myślenie, jednocześnie pokazując uczniom, jak AI może im pomóc w zdobywaniu nowych umiejętności, a nie zastępować ich aktywność.
***
Sztuczna inteligencja to narzędzie, które już teraz zmienia nasze podejście do nauki. Może być niezwykle pomocnym narzędziem, ale niesie ze sobą wyzwania, które warto mieć na uwadze – od kwestii etycznych, przez nowe role nauczycieli, aż po wpływ na naszą kreatywność. Dobrym przykładem jest ten artykuł – on także powstał częściowo z pomocą Chatu GPT, który pomógł mi uporządkować myśli i dopracować tekst. To jednak wciąż moje pomysły i moje słowa. Kluczowe jest zrozumienie, że sztuczna inteligencja powinna być wsparciem, a nie zamiennikiem naszego własnego wysiłku i zaangażowania. Świadome i mądre korzystanie z AI pozwoli nam czerpać z niej to, co najlepsze, nie tracąc przy tym własnej unikalności i twórczego podejścia.
Przyszłość edukacji to niewątpliwie współpraca człowieka i technologii. Jeśli będziemy odpowiedzialnie podchodzić do sztucznej inteligencji, możemy liczyć na to, że stanie się ona nieocenionym narzędziem w naszym rozwoju. To od nas zależy, jak wykorzystamy jej potencjał.
Tekst: Franciszka Dzumla
Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji RP.